در یک گاوداری شیری دمای ایده آل دمایی است که هیچگونه تأثیر منفی بر تولیدات دامی نداشته باشد. دمایی بین 4تا 44 درجه سانتی گراد منطقه آسایش گاو نامیده می شود . در دمای بالاتر از 44  سانتیگراد ، گاو از طریق پوست و دستگاه تنفسی و با صرف انرژی بدن خود را خنک می کند و در دمای کمتر از 4 درجه سانتیگراد و باتوجه به اینکه نژادهای سنگین به سرما مقاوم تراند تا دمای 51 درجه سانتیگراد را با بستر خشک می توانند تحمل کنند. دمای بالا که منجر به عرق کردن گاو می گردد در زمان استرس گرمایی همراه با افزایش رطوبت محیط باعث تنش گرمایی در دام می شود و دام نمی تواند گرما را دفع کند در نتیجه احتیاجات نگهداری را افزایش می دهد.

از علائم استرس گرمایی :

1-افزایش تعداد تنفس در دقیقه که به بیش از هفتاد بار در دقیقه خواهد رسید.

2- افزایش دمای بدن گاو که منجر به کاهش مصرف خوراک تا بیش از 10 درصد خواهد شد.

3- باعث کاهش افت تولید شیر تا سقف 10 درصد می گردد و مواد غذایی مصرف شده صرف کنترل وحفظ دمای بدن می شود . و از  آنجائیکه گاوهای پر تولید خوراک بیشتری مصرف می کنند حساسیت بیشتری به تنش گرمایی دارند و در نتیجه با کاهش تولید روبرو می گردد.

در واحدهایی که درجه حرارت محیط به بیش از 5/32 درجه سانتی گراد برسد مصرف خوراک تا 20 درصد کاهش می بابد. و تولید شیر تا سقف 6 کیلوگرم کاهش می یابد.

چنانچه دمای محیط به بیش از 38 درجه سانتیگراد و رطوبت نسبی محیط به 100 درصد برسد. محیط برای دام غیر قابل تحمل خواهد بود و گاهاً منجر به تلف شدن دام می گردد.

معمولاً استرس گرمایی در گاو های آبستن سنگین منجر به کاهش وزن گوساله خواهد شد و پس از زایش گوساله دچار اختلالات متابولیکی می گردد. همچنین استرس گرمایی باعث کاهش رشد فولیکولی و کاهش بروز علائم فحلی گاو می گردد و می تواند درصد آبستنی را کاهش و باعث مرگ زودرس جنین هم شود.

همچنین تنش گرمایی دوره ای، درمان و مراقبت های دام بیمار را افزایش می دهد همچنین این تش. سخت زایی در هنگام زایش ، بروز بیماری کبد چرب در گاو تازه زا،  بیماری ورم پستان و حتی سقط جنین را نیز زیاد می کند.

در یک واحد گاوداری استرس گرمایی می تواند روزانه 4 کیلوگرم تولید شیر را کاهش داده که در یک دوره شیر دهی معادل با 909 کیلوگرم کاهش تولید خواهد بود. جهت جلوگیری از این ضرر اقتصادی با خنک سازی محیط می توان تنش گرمایی در گله را کاهش داد .

چون میزان تعرق بدن گاو حدود 10 درصد کمتر بدن انسان می باشد برای خنک سازی محیط از دستگاه های تبخیری با جریان هوای مناسب استفاده شود .

زمانیکه استرس گرمایی منجر به کاهش مصرف خوراک تا 10-15 درصد گردد اسیدهای چرب فرار تولیدی در شکمبه نیز کاهش مییابد و تولید تحت تأثیر قرار می گیرد. زمانیکه گاو دچار تنش گرمایی می گردد در اثر کاهش تولید بزاق ودر نتیجه کاهش بی کربنات به بیماری اسیدوز مبتلا می شود و در پی آن گاو دچار لنگش تغذیه ای میشود . لنگش یا زخم کف سم طی چندین هفته ظاهر می گردد .دراثر استرس گرمایی که تعداد تنفس افزایش پیدا می کند دهان گاو باز بوده و شروع به له له زدن می نماید و در این حالت دی اکسید کربن زیادی از بدن خارج می شود که نهایتاً باعث الکالوز تنفسی می شود.

رفتار گاوها در زمان استرس گرمایی

1- مصرف آب افزایش می یابد و باعث بالا رفتن هزینه مالی می شود .

2- گاو ناآرام است معمولاً سر پا می ایستد که ناراحتی مفاصل را به همراه دارد.

3- در اثر بالا رفتن درجه حرارت بدن تعداد تنفس افزایش می یابد .

4- بر اساس باز بودن دهان ترشح بزاق دهان افزایش می یابد .

5- تولید اسید چرب آزاد در شکمبه را کاهش می دهد و به سلامت گاو آسیب می رساند .

6- تولید شیر را به مقدار قابل توجهی کاهش داده و فاصله زمانی رسیدن به پیک تولید را زیاد می کند .

روش های کاهش استرس گرمایی :

1-ایجاد سایبان بروی اصطبل ها و آخور و آبشخور و باز گذاشتن دور تا دور اصطبل ها و ترغیب نمودن دام به مصرف خوراک

2- ایجاد فضای کافی بستر و آخور و آبشخور بطوریکه برای هر راس گاو یک آبشخور مناسب با ذخیره 20 لیتر در نظر گرفت .

3- باز گذاشتن انتظار شیر دوش و کوتاه نمودن زمان توقف گاو در انتظار و شیر دوش و قرار دادن جریان هوای مناسب و خنک بوسیله پنکه و نازل های سه پاس با آب خنک.

4-  استفاده از پنکه یا کولر در سالن شیر دوش و مصرف آب سرد بلافاصله پس از دوشش.

5- ساخت جایگاه مناسب در جهت شمالی، جنوبی بدون دیوار برای برقراری جریان هوا

6-استاندارد نمودن ارتفاع سقف اصطبل با در نظر گرفتن شیب ملایم شیروانی و استفاده ازسقف ایرانیت یا الیاف پرو پیلن برای استراحت بیشتر گاوها.

به علت پراکندگی گاو در بهاربند جهت خنک نمودن بدن دام در زمان شیر دوشی در انتظار دوشش بهترین زمان خنک سازی می باشد .که بوسیله هواکش ها ، پنکه ومه پاش ها می توان دمای بدن گاو را کاهش داد و در نتیجه منجر به افزایش تولید شیر می گردد.

معمولاً در زمان استرس گرمایی رعایت بهداشت از ضروریات کار گاوداری می باشد زیرا باعث ناراحتی های سم و لنگش دام و خطر مبتلا به بیماری ورم پستان می گردد . بخاطر تجمع حشرات گاو تحریک شده و نا آرام بوده و بعضاً به خاطر خراشیدگی پوست بدن کیفیت پوست را هم کاهش می دهد.

در زمان استرس گرمایی بایستی آب خنک و کافی در اختیار دام قرار گیرد تا در اثر تبادل درجه حرارت بدن مصرف خوراک ایده آل شود و در پی آن تولید افزایش یابد.

مدیریت استرس گرمایی

مدیریت گله:

به منظور جلوگیری از اثرات استرس گرمایی، میتوان گاوها را تاحد ممکن در شرایط آرام و خنک نگهداری کرد و آب تازه و تمیز در حد کافی در تمام زمان ها در اختیار آنها قرار داد. استفاده از سایه بان، پنکه و دوش آب )در مناطقی که رطوبت بالا نباشد( و سیستم خنک کننده، وسایل مناسبی جهت کم کردن دما در دوره استرس گرمایی می باشد.

توصیه میشود که غذا به دفعات زیاد و در زمان های خنک روز در اختیار دام قرار گیرد.

توصیه متخصصین تغذیه

به منظور محدود کردن خطرات فیزیولوژیکی مربوط به استرس گرمایی و به ویژه اسیدوز شکمبه ای، ساختار جیره می تواند به شکل زیر باشد:

انرژی بالا، جیره خوش خوراک و با کیفیت تر و علوفه های خوش خوراک تر . برای مهار اسیدوز، می توان در جیره از مخمر زنده ویژه نشخوارکنندگان استفاده کرد. در نهایت میتوان مصرف آنتی اکسیدان ها را افزایش داد.

مخمر زندهی ویژه نشخوارکنندگان فعالیت شکمبه را برای عملکرد بهینه تضمین می کند.

ساکارومیسسیس سرویسیه سویه CNCM-1077یکی از مخمرهای ویژه نشخوارکنندگان است که تاثیر آن در نشخوارکنندگان به اثبات رسیده است.

استرس گرمایی و استرس اکسیداسیونی

عموماً استرس گرمایی تولید رادیکالهای آزاد را زیاد کرده و منتهی به استرس اکسیداسیونی می شود. در گاوهای شیری استرس اکسیداسیونی اثر منفی بر ایمنی و تولید مثل داشته و سبب افزایش بروز ورم پستان ، کاهش باروری، افزایش مرگ و میر رویان، افزایش جفت ماندگی و زایش زودتر از موقع و در نهایت اثر بر وزن زنده گوساله ها، مرگ و میر و کاهش سلامتی می شود.

نقش سلنیوم

سلنیوم درشکل آلی همراه با اسیدآمینه می باشد و نقش مهمی در تعادل آنتی اکسیدانی داشته و سلول ها را از آسیب محافظت میکند. تحقیقات نشان داده است که میزان فعالیت آنتی اکسیدانی سلنوآنزیم به وضعیت سلنیوم و مصرف جیره دارد، بنابراین لزوم افزودن سلنیوم به جیره مشخص می شود.

نتیجه گیری:

استرس گرمایی برعملکرد و سلامت گاو اثر سوء دارد. استفاده از روشهای مدیریتی گله در حد امکان پیش از بروز مشکلات تولیدی، یک راه کار مفید میباشد. ابزارهای تغذیه ای مانند مخمر زنده ویژه نشخوارکنندگان می تواند موثر واقع شود.

تحقیقات نشان داده که در شرایط استرس، استراتژی های خوب باعث مهار اسیدوز، بهینه کردن مصرف خوراک و جلوگیری از کاهش تولید شیر می شود. علاوه بر این استفاده از آنتی اکسیدانهایی مانند مخمر غنی از سلنیوم به کاهش اثر استرس گرمایی بر تعادل اکسیداسیونی کمک کرده و در نتیجه کیفیت شیر و سلامت گاو بهبود می یابد.