راه کارهای افزایش تولید شیر در گاوهای شیری

By مدیر سایت In بولتن علمی, دام No comments

در دهه های 60-70 گاوهای شیری تولید شیری معادل 8 تا 12 کیلوگرم در روز داشتند ولی امروزه میانگین تولید شیر گاوهای اصیل هلشتاین در گاوداری های پیشرفته بین 30 تا 40 کیلوگرم در روز است. هر چند در سال های اخیر بحران خشکسالی از یکسو و نوسانات شدید قیمت و رکود بازارهای جهانی از سوی دیگر سایه ای سنگین بر صنعت گاو شیری افکنده ولی تمام سعی کارشناسان این صنعت باید بر حفظ تولید شیر و درگیر شدن با کمترین تنش باشد. بدون شک مهمترین فعالیت متخصصان و مهندسان تغذیه در یک مزرعۀ پرورش گاو شیری رساندن گاوهای شیری به دورۀ اوج شیردهی و سپس حفظ و تداوم شیردهی است. افزایش تولید شیر در یک گاو قطعاً تحت تأثیر یک عامل (مثلاً تغذیه و خوراک) نیست و عوامل مهم دیگری همچون ژنتیک ، شجرۀ پدر و مادر، بهداشت، جایگاه، آسایش دام و رفتار مناسب نیروی انسانی در این مهم نقش دارند.

 

افزایش کنسانتره مصرفی
افزایش در مصرف کنسانتره باید در زمان 4 ماه پس از زایمان باشد. افزایش کنسانتره مصرفی صرفاً نباید به کمیت آن محدود شود، بلکه کیفیت آن نیز مهم است به طوری که استفاده از مواد خوراکی متنوع، مواد مغذی مورد نیاز گاوهای شیری را طبق توصیه جداول NRC تأمین می کند. از این رو همگام با افزایش کمیت کنسانتره، افزایش کیفیت آن نیز در نظر گرفته شود و از موادی چون پودرماهی، پودر چربی، پسمان خشک صنایع تقطیری، ملاس، گلوتن ذرت و پروبیوتیکها، مخمرها، بافرها، مکملهای معدنی و ویتامینی و ضدقارچ و کپکها در کنار مواد انرژی زا و پروتئینی جیره با رعایت اصول تنظیم (Regulation) استفاده شود. در پژوهشی مشخص شد اگر سطح مصرف خوراک کاهش پیدا کند تولید شیر نیز کاهش و به عکس زمانی که مقدار ماده خشک مصرفی افزایش پیدا کند تولید شیر نیز افزایش پیدا می کند. جان و دالی (1996) دریافتند اگر دفعات مصرف کنسانتره در روز2 بار یا کمتر باشد، غلظت پروپیونات در شکمبه افزایش وبه دنبال آن انسولین خون زیاد می شود. این حالت باعث می شود پیش سازهای ساخت چربی خارج از بافت پستان به سمت بافت چربی رفته و در آنجا چربی ذخیره شود. به نظر می رسد تغذیه چندین بار کنسانتره در روز از افت چربی شیر می کاهد. این حالت در زمانی که ماده خشک مصرفی بالاتر از 10 کیلوگرم در روز باشد مهم است.
افزایش دفعات خوارک دهی
مشخص شده است که هرچه وعده های خوارک دهی برای گاوهای شیری بیشتر شود، حجم کمتری از غذا در هر وعدۀ غذایی وارد شکمبه می شود و در نتیجه گاو زمان بیشتری را کنار آخور سپری کرده و رغبت بیشتری را به مصرف خوراک نشان می دهد. اگر تعداد وعده های خوراکدهی کاهش یابد (مثلاً از 3 بار به 2 بار)، ذخیره سازی چربی و نقل و انتقال آن زیاد شده و در نتیجه بازده ذخیره سازی انرژی کم می شود (پریولو و همکاران، 2001) . مطالعات پیشین از اثرات منفی افزایش دفعات خوارکدهی بر ترشح انسولین پلاسما در گاوهای شیرده گزارش داده اند (ساتن و همکاران،1986). تحقیقات نشان داده که اگر دفعات خوراک دهی برای گاوهای شیرده افزایش پیدا کند، PH شکمبه و نسبت استات به پروپیونات افزایش و غلظت انسولین پلاسما کاهش می یابد. با توجه به نقش مهم انسولین در لیپوژنز، به نظر می رسد به دنبال افزایش دفعات خوراکدهی، سطح انسولین پلاسما کاهش یافته و ذخیره چربی در بدن کم می شود. بنابراین توجه به افزایش تعداد وعده های خوراک دهی بیشتر برای کنترل اسیدوز شکمبه گاو بوده که به دنبال آن می توان به افزایش تولید شیر امیدوار بود.
افزایش دفعات دوشش
عمل 2 بار دوشش در روز در بسیاری از نقاط جهان معمول است. فاصله زمانی بین دو دوشش می تواند 12، 14-10 یا 16-8 یا 15-9 ساعت یکبار باشد. طبق مطالعه ای که در دانشگاه کرنل انجام شد مشخص شد گاوهایی که با فاصله 16-8 ساعته 2 بار در روز دوشیده می شدند نسبت به گاوهایی که 2 بار دوشش با فاصله زمانی 12 ساعته داشتند، 3/4% شیر کمتری تولید کردند. در مطالعه ای دیگر که در دانشگاه ایلینویز انجام شد دو گروه گاو که 2 بار در روز دوشیده می شدند یکی از گروه ها با فاصله زمانی 15-9 ساعته و گروه دیگر هر 12 ساعت یکبار در نظر گرفته شدند. در پایان آزمایش مشخص شد گاوهایی که هر 15-9 ساعت یکبار دوشیده می شدند 2% شیر کمتری نسبت به گروه هر 12 ساعت یکبار دوشش تولید کردند. بنابراین به نظر می رسد رعایت دقیق فواصل بین دو دوشش ضروری نباشد. در بررسی سه گله در کالیفرنیا در سال 1986 مشخص شد دامداری هایی که 3 بار در روز عمل دوشش را انجام می دادند گاوهای شکم یک 4/19% ، گاوهای شکم دو 5/13% ، گاوهای شکم سه 7/11% و گاوهای شکم چهار به بالا 4/13% شیر بیشتری نسبت به 2 بار دوشش تولید کردند. در مطالعه دیگری که در کالیفرنیا انجام شد مشخص شد به دنبال افزایش تعداد دفعات دوشش، تولید در گاوهای شکم یک 12% و تولید در کل دوره 14% افزایش نشان داد. همچنین تولید بیشتر شیر برای گاوهای شکم دو 7% دیده شد. در تحقیقاتی که در انگلستان انجام شد مشخص شد 3 بار دوشش در طی 20 هفته اول شیردهی برای گاوهای چند شکم زا باعث افزایش 19% و برای گاوهای شکم یک 13% افزایش در تولید شیررا خواهد داشت.
اثرات فاصله بین دوشش ها
رفلکس خروج شیر جهت کارآمدی بالای برداشت شیر و ترشح شیر از پستان ضروری می باشد. فاصله بین دوشش ها هم روی عملکرد شیردهی موثر می باشد. به هر حال گاوهای شیرده روزانه دو بار و به فاصله زمانی 12:12 یا 8:16 دوشیده می شوند. اکثر تحقیقات در این زمینه روی زمان دقیق فاصله بین دوشش ها جهت به حداکثر رساندن تولید و کاهش صرف وقت و هزینه می باشد. در گاوهای شیرده با فاصله دوشش 12:12 در مقایسه با گاوهای با فاصله دوشش 10:14 حدود 3-5 درصد افزایش در تولید نشان داده می شود. پیشنهاد شده زمانی که فاصله دوششها زیاد شود اثرات مهار کنندگی روی تولید شیر زیاد می شود. بعضی از مطالعات هدفشان به حداکثر رساندن فاصله بین دوششها بدون اینکه کاهش در تولید شیر ایجاد شود. تواناییی هر دام جهت سازگاری با افزایش فاصله بین دوششها به میزان حجم و ظرفیت سیسترنی هر گاو بستگی دارد. این گاوها هم تولید بیشتر و هم تداوم شیر بیشتری دارند. شیر عصر در مقایسه با شیر صبح چربی و پروتئین بیشتری دارد. شاید یکی از دلائل آن نامنظم بودن فاصله بین دوشش ها می باشد. شیر صبح از شیری که به مدت طولانی تری جمع شده دوشیده می شود. گلبولهای چربی که در داخل آلوئول ها به دام افتاده اند هنوز به طور کامل از داخل مجرای پستانی عبور نکرده است و تا شیردوشی عصر به تعویق می افتد.
مدت زمان فاصله شیردوشی
فاصله بین دوشش ها نباید بیشتر از 18 ساعت شود زیرا در غیر اینصورت اثرات زیان آوری روی تولید یا کیفیت شیر خواهد داشت. افزایش فاصله بین دوششها به 24 ساعت با عث کاهش تولید شیر از 10 تا 50 درصد خواهد شد. چنانچه فاصله دوشش بیشتر از 16 ساعت در اوایل شیردهی شود محتوای ترکیبات شیر از جمله چربی شیر تغییر خواهد نمود. ولی تاخیر 16 ساعته تاثیر روی ترکیبات شیر در اواخر دوره شیردهی ندارد. کاهش دفعات دوشش از دو بار در روز به یکبار باعث افزایش محتوای چربی، پروتئین، سدیم، کلر و شمار سولهای بدنی و کاهش لاکتوز و پتاسیم می شود.
کیفیت خوراک مصرفی:
منظور از کیفیت خوراک مصرفی، تأمین ماده خشک مصرفی، انرژی ویژه شیردهی، پروتئین قابل سوخت و ساز، مواد معدنی پرمصرف و کم مصرف با رعایت قابلیت دسترسی ، ویتامین های محلول در چربی و محلول در آب، رطوبت، فییبرها، تفاوت آنیون – کاتیون جیره و افزایش وزن بدن است. کیفیت جیره هم در علوفه و هم در کنسانتره اثری مهم در شیردهی گاو دارد. علوفۀ با کیفیت، دارای رطوبت مناسب جهت عمل نشخوار، رنگ اختصاصی همان علوفه برای تشخیص غلظت ویتامین های محلول در چربی و ریز مغذی های کافی جهت تأمین نیازهای شیردهی می باشد. البته مهمترین توقعی که از علوفه در جیرۀ گاوهای شیری می رود، تحریک عمل نشخوار و حفظ ثبات pH در شکمبه بوده و برای تأمین نیاز گاوهای پرتولید باید از بخش کنسانتره کمک گرفت. بدین جهت برای کمک به تولید علوفه ای با کیفیت باید از واریته های اصلاح شده، اعمال کنترل شدۀ کاشت ، داشت و برداشت ، خاک های غنی از ریزمغذی ها، انبارداری مناسب، دستگاه های مناسب برداشت و حمل و نقل استاندارد استفاده کرد. منظور از کنسانترۀ با کیفیت ، خوراک مخلوط شده ای است که از تنوع مواد غذایی و مغذی جهت تولید شیر بالا برخوردار باشد. چون کنسانتره به حالت پودری است نیاز به جویدن نداشته و سریع در معرض میکروب های موجود در شکمبه قرار گرفته و تخمیر می شود. در چنین شرایطی اگر کنسانتره از مواد انرژی زا و پروتئین قابل تجزیۀ مناسبی برخوردار باشد باعث ساخته شدن پروتئین میکروبی در شکمبه شده که هم نیاز های میکروبی داخل شکمبه را تأمین می کند و هم نیازهای تولید شیر برطرف می شود. کیفیت پروتئین جیره هم بر تولید شیر و هم بر افزایش وزن بدن اثر دارد به این صورت که اگر به کمک روش های حرارت دهی بتوان بر روی محصولات کشاورزی تغییراتی اعمال کرد تا پروتئین بیشتری در اختیار دام قرار گیرد می توان در نیل به این اهداف موفق بود. روش های حرارت دهی مانند عمل آوری با امواج مایکروویو، ترکاندن، برشته کردن، منبسط کردن، پرک کردن و خرد کردن می توانند از باز شدن پروتئین در شکمبه جلوگیری کرده و باعث جذب اسیدهای آمینه در روده ها شوند. این حالت افزایش وزن بدن و تولید بیشتر شیر را در پی خواهد داشت. اخیراً اسید های آمینه محافظت شده متیونین و لیزین نیز وارد بازار شده که می تواند در کاهش دادن هزینۀ جیرۀ مصرفی گاوداری و تنظیم دقیق تر جیره اثرگذار باشد.